Ngày nay, người ta hay nói nhiều đến từ “mắc kẹt” và chỉ ra rất nhiều loại giải pháp khác nhau. Tôi không bàn đến những giải pháp của họ, tôi chỉ muốn đụng chạm đôi chút về sự mắc kẹt của con người, với một nhận thức rằng, mọi sự mắc kẹt đều có nguyên nhân cấu thành và từ nguyên nhân đó, ta sẽ tìm ra giải pháp để giải phóng mọi sự mắc kẹt.
Mắc kẹt là gì ?
Mắc kẹt là một động từ chỉ trạng thái, bị kẹt lại, không thoát ra, không vượt qua được. Đây là một động từ nên ta cần hiểu rằng đây là một chuỗi hành động bị chẹn lại, bị dừng lại . Ví dụ, phương tiên giao thông đang lưu thông thuận lợi trên đường. Bỗng phía trước có sự cố nên sự lưu thông bị dừng lại, dồn ứ. Người phía sau dồn lại, người đằng trước không tiến lên. Đám đông trở thành đám ùn tắc. Người trong đám ùn tắc thì mắc kẹt ở trong.
Mắc là có cái gì đó trói, buộc, giữ chủ thể lại, ngăn cản sự tự do của chủ thể. Ví dụ như mắc vào bẫy, vướng vào lưới, mắc phải thế… Kẹt là tình huống ngặt nghèo, khó khăn. Tôi kẹt tiền. Tôi đang ở thế tiến thoái lưỡng nan…Mắc kẹt chỉ trạng thái khó khăn bị níu kéo, giam hãm. Chủ thể muốn đi đến đích thì phải tìm cách giải quyết sự giam hãm đó.
Đối tượng nào có thể mắc kẹt?
Tất cả những đối tượng có chuyển động. Khí mắc kẹt, giam hãm dồn ứ lại tạo nên áp xuất; Hơi mắc kẹt, dồn ứ lại tạo nên sự ngưng tụ; Nước mắc kẹt , dồn lại lại trở thành hồ, ao, vũng; Cái cây bị mắc kẹt thành thế cây mới…. Con vật bị mặc kẹt thì tệ nhất là trở thành mồi cho con khác. Nhưng tất cả mọi sự mắc kẹt do chuyển động bị thắt chặt đều có xu hướng bung ra, vùng vẫy, hoặc co nhỏ lại hoặc bị tiêu diệt.
Ví dụ, áp suất quá cao thì nổ bung khí ra. Ngưng tụ quá nhiều thì chuyển thành giọt rơi xuống, thoát khỏi mắc kẹt. Cây mắc kẹt thì tạo thế mới hoặc là chết. Con vật mắc kẹt vùng vẫy không thoát mà không có bên ngoài hỗ trợ giải cứu thì cũng chết.
Riêng đối với con người, sự mắc kẹt có nhiều khác biệt.
Con người cũng bị mắc kẹt về thân xác. Nếu khí trong người không thông thì bị ứ trệ, đầy bụng, nặng bụng, tức ngực… nếu máu huyết không lưu thông thì gây nên lạnh, thậm chí bị hoại tử từng bộ phận hoặc tử vong. Thức ăn, nước uống đi vào cơ thể thì đều phải đi ra. Tất cả có vào phải có ra. Cơ thể có sự đồng hóa thành dưỡng chất và chuyển hóa dưỡng chất biến đổi thành năng lượng toát ra ngoài. Nếu dưỡng chất quá nhiều mà chuyển hóa không kịp thì thành bệnh, thành tật rồi mất. Đó cũng là một sự mắc kẹt của dưỡng chất trong cơ thể con người.
Tinh thần của con người chứa những dòng suy nghĩ nên cũng có mắc kẹt. Chúng có thể bị mắc kẹt bởi một hay nhiều sự cản trở đến từ nội tại con người và đến từ bên ngoài con người. Bản thân ta có thể thấy hiện tượng nghĩ mãi không hiểu, nghĩ mãi không thông, nghĩ mãi không ra, làm mãi không được… đó là biểu hiện của sự mắc kẹt trong suy nghĩ, trong khả năng làm việc của con người.
Những cản trở khiến suy nghĩ con người ta bị dồn lại, không có lối thoát là do nhu cầu quá lớn vượt quá khả năng. Nhu cầu của con người thì có nhiều, ví dụ nhu cầu biết, nhu cầu có được, nhu cầu thể hiện, nhu cầu thoải mái, nhu cầu đổi mới… Nó bị kẹt lại do con người nhận thấy thực tế không làm được hoặc khả năng thực hiện rất yếu ớt. Ví dụ như muốn biết làm thế nào để đi đến đỉnh núi mà không biết hỏi ai, muốn có được người yêu mà không đủ năng lực chinh phục người nào đó, muốn được thoải mái đi chơi nhưng còn phải lo cơm áo gạo tiền….
Giải pháp thoát khỏi sự mắc kẹt tinh thần
Sự mắc kẹt tinh thần là do nhiều cản trở nhưng theo tôi, cản trở lớn nhất, khó nhất cũng dễ nhất và là giải pháp đầu tiên nhất để thoát khỏi mắc kẹt là nhận thức của con người. Nhận thức đến từ việc con người nhận ra và ý thức được về tình trạng của mình. Ý thức phải bằng trí tuệ đúng đắn, hiểu biết đúng đắn. Một khi con người chủ động mở rộng nhận thức, cản trở hiện tại sẽ không còn là cản trở nữa.
Ví dụ, khi một đứa trẻ nghe câu hỏi «Hà nội ở đâu», nếu nhận thức của nó chưa có gì về Hà nội thì nó sẽ không trả lời được . Nó cứ miên man suy nghĩ thì vẫn mãi không biết được Hà nội ở đâu . Vì trong đầu của nó, nhận thức về Hà nội là không có. Sự mắc kẹt tinh thần bắt đầu xảy ra. Em bé không có lối thoát trong việc trả lời câu hỏi “Hà nội ở đâu”. Nhưng khi em bé nhận ra, ý thưc được rằng, bản thân «Không tự tìm được câu trả lời Hà nội ở đâu» thì tinh thần sẽ thôi thúc tìm cách thoát khỏi sự bế tắc. Lúc này, trí tuệ về kinh nghiệm mách bảo nó tìm đến những nguồn cung cấp kiến thức cho nó. Đó là thầy cô, cha mẹ, người lớn hoặc tìm trong sách báo… hay người nào đó nói đến từ «Hà nội» như nó. Đó là tác dụng đầu tiên khi nó sử dụng nhận thức của mình để giải quyết sự mắc kẹt. Do vậy, nhận thức vừa là thách thức, vừa là vấn đề, vừa là rào cản nhưng cũng chính là chìa khóa để giải thoát sự mắc kẹt tinh thần của con người.
Nhưng chỉ có nhận thức thì không đủ giải thoát con người khỏi sự mắc kẹt. Con người cần hành động sau khi nhận thức được tình trạng mắc kẹt. Chỉ có hành động mới tạo nên kết quả thực sự. Nếu đứa trẻ biết là mình không biết Hà nội ở đâu nhưng nó không làm gì cả. Điểm bế tắc sẽ vẫn là điểm bế tắc. Khi có ai đó hỏi đến «Hà nội ở đâu?» . Nó vẫn «không biết». Do vậy nhận thức tình trạng chỉ là một điểm khởi đầu. Con người muốn thoát khỏi bế tắc, khỏi sự mắc kẹt thì con người vẫn phải tiếp tục xoay xở, tìm theo một hoặc nhiều hướng mới. Phải nỗ lực, bền bỉ, kiên nhẫn và khôn ngoan hơn trong nhận thức và hành vi cho đến khi nhận thức chỉ ra rằng con người đã được giải phóng khỏi sự mắc kẹt.
Trong các mối quan hệ, nếu có những điều khiến ta cảm thấy vướng víu, khó dứt, hãy nhận thức lại tình trạng của mình. Hãy nhìn xem điều gì khiến ta cảm thấy vướng víu. Tìm cách giải quyết đúng sự vướng víu đó bằng nhận thức mới, phương pháp mới, nhân tố mới, hành động mới, hiểu biết mới. Đừng dừng lại cho đến khi đã thực sự thoát khỏi sự vướng víu đó. Một người cảm thấy bị tổn thương trong tình cảm, hãy nhận thức lại tình trạng tổn thương của mình, hãy tìm cách chữa lành vết thương của mình bắt đầu từ nguyên nhân khởi phát vết thương ấy. Nhưng, ở con người, ngoài nhận thức, hiểu biết, ý chí, hành động … thì con người vẫn có một năng lực kì diệu giúp con người thoát khỏi sự mắc kẹt về tinh thần, về tình cảm. Đó chính là lòng bao dung.
Bao dung là một tố chất của tinh thần con người. Nó luôn chực chờ, nằm sẵn trong tinh thần. Chỉ cần ta dùng đến, bao dung trở thành phương tiện giúp ta thoát ra khỏi sự mắc kẹt. Bao dung giúp đỡ cho tinh thần vượt lên trên, cao hơn tất cả những rối bời đó. Bao dung giúp cho trí tuệ con người sáng hơn nhờ có vị trí mới, cao hơn, vượt trên hơn.
Trong số những hỗn độn, mắc kẹt do nhiều nguyên nhân, chẳng hạn như, mâu thuẫn nội tại quá nhiều không tự giải quyết được, bao dung xuất hiện. Bao dung giống như đôi cánh, giống như chiếc trực thăng nhấc bổng tinh thần của bạn ra khỏi sự rối bời đó. Ta đang dằn vặt ta không tìm ra lối thoát, hãy bao dung cho mình về có sự giới hạn về khả năng dự liệu. Ở vị trí mới này, hãy nhìn lại thực trạng, ta thấy rằng nhận thức về bản thân thay đổi ngay lập tức nhờ có tầm nhìn mới. Ta lại đặt mình vào vị trí người khác, nhìn một cách chính xác và bao dung hơn, ta có thể sẽ tìm ra những ánh sáng mới mẻ. Bao dung chính là ánh sáng thắp lên bởi tình người.
Tinh thần có bản chất là vô hình nhưng nó được bộc lộ ra thông qua hành vi, thái độ, cách ứng xử của con người . Tinh thần có nền tảng là nhận thức bằng tri thức, là tình cảm, là sự tự do của con người. Bởi vậy, giải pháp xóa đi sự mặc kẹt cần xuất phát từ nên tảng nhận thức, tình cảm trong sáng và sự tự do lựa chọn của bản thân. Trên hành trình sống làm người, thách thức, rào cản là những điều không thể xóa bỏ. Nếu không cảnh giác, bản thân khó mà nhận diện nguyên nhân khiến cho bản thân bị mắc kẹt. Nhưng may mắn thay, bản thân con người luôn có giải pháp của chính mình để vượt qua sự mắc kẹt đó, nếu luôn giữ cho mình sự tỉnh táo trong nhận thức. Không để người ta phỉnh phờ hoặc tự mình ngộ nhận, tự phỉnh phờ thì chỉ có thể bằng cách liên tục phát triển tri thức, mở rộng nhận thức bằng một trái tim tử tế, bằng một lối sống tử tế.
Hành trình vượt qua sự mắc kẹt chính là hành trình làm cho con người trở nên trưởng thành, cao cả và hoàn bị.
